Iĉismo, Riismo kaj Esperantaj Reformoj

Versaĵne la plej polemika kaj pridisputa afero en Esperanto estas la debato pri genra reformo. Pro tiu, multaj disputoj, bataloj kaj kvareloj okazas. Esperantistoj ĝenerale estas trankvilaj kaj pacemaj homoj do kutime oni “ne diskutas la militon”. Fakte, mi hezitis skribi ĉi tiun blogeron ĉar mi timis ke mi nur kreos argumentaĉojn. Sed la temo ekzistas, oni ne povas malaperigi ĝin. Homoj legos pri la reformoj aliakaze, almenaŭ mi povas klarigi la aferon. Ĝenerale, nur reformistoj skribas pri reformoj, mi esperas ke mi povas ekvilibrigi la debaton.

Mi nur parolas pri la ĉefaj reformoj, la aliaj estas tro nepopularaj kaj neuzitaj. Naismo (uzi “na” anstataŭ la akuzativo) estas tute senutila kaj senbezonata laŭ mi. Se vi estas novulo, mi rekomendas: lerni nur la oficialan Esperanton kaj forlasi la reformojn. Kiam oni atingas altnivelon, eble tiam uzi ilin, sed memoru ke eble homoj ne komprenos onin.

Seksismo

La kerno de la debato kaj disputo estas la ideo ke iu aspekto de Esperanto estas seksista. Oni diras ke la strukturo de Esperanto estas pli virema kaj ke virinoj ne estas egalaj. La ĉefplendo rilatas al la -in sufikso. La problemo estas ke nur ekzistas ina-sufikson sed ne ekzistas malina-sufikson. Oni diras ke tiu estas almenaŭ malekvilibra kaj mallogika, aŭ eĉ malegala kaj seksista. Ĉu viro estas la defaŭlto? Ĉu li estas la natura stato? Kial antaŭsupozi ke iu estas vira?

Oni diras ke ĉi tiu seksimo fortimas homojn, principe virinojn, ĉar ili ne sentas sin bonvenan. Oni diras ke en la moderna mondo ambaŭ seksoj faras la saman laboron kaj havas la samajn postenojn, do ambaŭ havu sufikson. Se Esperanto vere estas lingvo por ĉiuj, ĝi devas bonvenigi ĉiujn. Supozi ke iu homo aŭ iu laboro estas vira, ne havas sencon en la 21a jarcento.

Iĉismo

Tial oni proponas la -iĉ sufikson. Do laŭ ĉi tiu, oni havus “viriĉo” kaj “virino”, “boviĉo” kaj “bovino” ktp. Se oni volas diri la sekson, oni povas diri “instruistino” aŭ “instrustiĉo”, se ne, oni uzus la seksneŭtralan “instruisto”.  Aliaj personoj proponas uzi la vir-afikso, sed ĝi malklaras. Ĉu “virbovo” estas malina bovo aŭ duono viro, duono bovo? Iĉ multe pli klaras. Fake mi ŝatas la -iĉ sufikson. Mi neniam uzas ĝin sed la ideo ne ĝenas min. Ĝi aldonas al la lingvo laŭ la reguloj kaj seksneŭtraligas multajn vortojn.

Kvankam, mi malkonsentas kun iĉistoj kiuj volas fariĝi ĉiujn vortojn seksneŭtrala. Ekzemple, iuj volas ke patro, frato, filo ktp estas neŭtralaj kaj nur patriĉo, fratiĉo kaj filiĉo estas vira. Laŭ mi, ĉi tiu estas tro granda ŝanĝo. Se ni fariĝus ĉi tiun reformon, okazos multan miskomprenon. Ni ne povus facile legi verkojn, se ni ne scias ĉu la verkistoj estas iĉistoj aŭ ne. Dialektoj aperus inter la iĉistoj kaj la ne-iĉistoj. Ĉiufoje oni diras “frato” oni devus haltigi la konversacion por demandi ĉu la parolanto estas reformisto aŭ fundamentisto.

Ĉu ni eĉ bezonas -iĉ? Esperantaj vortoj jam estas seksneŭtralaj, do kiam mi parolas pri “instruisto”, ne temas nur pri viro sed ankaŭ povas esti virino. Mi ne povas imagi ian situacion kie mi bezonus specife paroli pri instruistiĉo. La sama pri bestoj, bovo jam estas seksneŭtrala, do oni ne bezonas iĉismon (aŭ eble ĝi jam sukcesis). Povus okazi ke mi devas klarigi inter bovinoj kaj boviĉoj, sed malofte. Do kvankam mi komprenas la ideon de iĉismo, mi vere neniam bezonas ĝin.

Riismo

La dua proponita reformo temas pri pronomoj. Similare, oni volas forigi seksismon de la lingvo, do oni proponas uzi “ri” antstaŭ li aŭ ŝi. Oni diras ke en la moderna vivo, genro ne plu gravas kaj oni ne bezonas klarigi ĝin. Eĉ estas pli facila ne klarigi se oni ne scias. Ankaŭ gravas por transgenruloj kiuj sentas kiel nek li nek ŝi.

Sed mi ne komprenas kial oni kreis novan vorton. Esperanto jam havas kelkajn seksneŭtralajn vortojn. La lingvo jam havas “oni”, “ili” kaj “ĝi”, kaj eĉ “tiu” estas uzebla. Eĉ “ŝli” estas pli bona ol “ri”, ĉar ĝi uzas la strukturon de Esperanto (kunigas ŝi kaj li), anstataŭ nova vorto. En la angla, uzi “ĝi” por homo estas tre malĝentile, sed Esperanto havas alian strukturon. Ne uzu Esperanton kun angla pensmaniero, ĉar esperantaj vortoj havas aliajn signifojn. En Esperanto, “ĝi” signifas objekton/homon sen sekso aŭ kies sekso ne gravas. Zamenhof mem uzis “ĝi” en la Fundamento: La bebo ploras ĉar nun ĝi estas malsata.

Alia problemo kun ri estas ke ĝi malklaras. Se oni diras “Ri malsatas” ĉu oni priparolas mi, vi, li, ŝi, ni, ili? Kiu? En mia opinio, ri estas tro ĝenerala kaj malpreciza vorto. Same kiel iĉismo, oni tre malofte bezonas seksneŭtralan pronomon. Mi memoras unufojo kiam iu demandis ke mi uzu “ri” sed mi nek konsentis nek rifuzis ĉar neniu momento okazis kiam mi bezonis uzi sian pronomon (mi ankaŭ tute ne bezonas ĝin por ci tiu blogero).

Respondo

Sed ĉiuj lingvoj havas seks-diferencojn, ĉu ili ĉiuj ankaŭ estas seksistaj? La angla havas vir-defaŭlton por posteno (waiter-waitress, actor-actress), kaj la -in afikso fakte devenas de la germana. La latinaj donas genron al ĉiuj objektoj, kaj en la franca, grupoj de inoj kaj malinoj devas uzi la malinan pronomon ils. La slavaj lingvoj ankaŭ havas genron kaj virinoj eĉ havas aparatajn familajn nomojn. Ĉu homoj ne lernas tiujn lingvojn pro la malegaleco? Se la seksismo de Esperanto fortimas homojn, kiujn lingvojn tiuj homoj parolas?

Ĝenerale, mi ne ŝatas diskutojn pri la sekismeco de Esperanto, ĉar lingvo ne povas seksistigi homojn. Ĉu iu vere kredas ke oni fariĝas seksisto se oni parolas “seksista” lingvo? Ĉu la lingvo ŝanĝas la pensmaniero de homoj? (lingvistoj diras ne). Se ni ĉiuj uzus ri kaj -iĉ, ĉu la vivoj de virinoj pliboniĝos? Mi dubas. Homoj ja povas esti seksista, sed lingvoj ne. Se vi volas kontraŭi seksismon, ŝanĝigu homojn ne lingvojn. Esperantujo estas la plej bonvenema kaj malferma loko kiun mi konas. Fakte ĉiuj transgenruloj ke mi konas, estas Esperantistoj. Ĝi estas la plej malseksisma loko kaj plej malferma al “malkutimuloj”.

La stranga afero pri riismo kaj iĉisomo, estas ke ili estas ofte diskutitaj kaj malofe uzitaj. Homoj ofte plendas kaj postulas ŝanĝon sed malofte ŝanĝiĝi. La interreto plenas da bataloj, sed dum renkontiĝoj apenaŭ iu ajn uzas la reformaĵojn kaj preskaŭ ĉiuj prifajfas. Eĉ la reformistoj malofte uzas la vortojn. Multe preferas debati anstaŭ uzi. Komencantoj ofte estas la plej fortaj reformistoj, kaj la plejparto de plendoj pri seksismo okazas anglalingve. Se vi estas riisto, uzu la vorton, tiu estas multe pli utila ol senĉesa debatado kaj disputado. Se sufiĉaj homoj uzas -iĉ, ĝi fariĝos oficialan vorton.

Konkludo

Do, kvankam mi komprenas la bezonon por malina afikso por ekvilibri la lingvon, mi ĝenerale estas kontraŭreformisto. Reformoj kiuj aldonas al la lingvo ne ĝenas min, eĉ se mi mem ne uzas ĝin. Sed mi kontraŭas reformojn kiujn ŝanĝas la signifion de vortoj ĉar tiu nur kaŭzus miskomprenon. Mi ne kredas ke Esperanto estas seksista lingvo aŭ ke ŝanĝi Esperanton malaltigos seksismon. Laŭ mi, pli utilas uzi la lingvon ol diskuti ĝin.