Ĉu la skota “lingvo” vere estas lingvo?

Esperantistoj amas lingvojn kaj eĉ pli malgrandajn minoritajn lingvojn. Ni ŝatas subteni lingvojn kiujn aliaj homoj nur mokas kaj ignoras. Sed oni povas troigi. Eblas trolaŭdi lokajn dialektojn kaj  trograndigi ilin. Ĉiuj lingvoj havas regionajn diferencojn kaj urboj kie oni havas aliajn akĉentojn kaj lokajn vortojn. Sed sensencas diri ke tiuj regionaj diferencoj estas apartaj lingvoj. Unu ekzemplo estas la skota “lingvo”.

Unue mi volas klarigi ke mi ne parolas pri la skotgaela, kiu ja estas aparta lingvo kaj tre malsamas al la angla. La skota (angle “Scots”) esence estas la angla kun skota akĉento kaj regionaj vortoj.

Por komenco, mi montros iom da la “lingvo”. Jen ekzemplo de la skota kiun mi trovis en la skota vikipedio kaj venas de la Nova Testamento:

This is the storie o the birth o Jesus Christ. His mither Mary wis trystit til Joseph, but afore they war mairriet she wis fund tae be wi bairn bi the Halie Spírit. Her husband Joseph, honest man, hed nae mind tae affront her afore the warld an wis for brakkin aff their tryst hidlinweys;

Kvankam mi neniam studis la lingvon, mi facile povas kompreni preskaŭ ĉio.

This is the story of the birth of Jesus Christ. His mother Mary was ? Joseph, but before they were married she was found to be with ? by the Holy Spirit. Her husband Joseph, an honest man, had intended to confront her before the world and wished to break off their ?

---

Jen la rakonto de la naskiĝo de Jesuo Kristo. Lia patrino Maria estis ? Jozefo, sed antaŭ ili edziĝis, ŝi estis eltrovita kun ? per la sankta spirito. Ŝia edzo Jozefo, honestulo, intencis konfronti ŝin antaŭ la mondo kaj volis rompi ilian ?

La solaj vortoj kiujn mi ne komprenas, estas tryst kaj bairn, sed laŭ kunteksto mi komprenas ke signifas fianĉino kaj infano (alivorte ŝi estis graveda). Do, el 50 vortoj, nur 2 estis malfacila kaj eĉ tiuj estas kompreneblaj per kunteksto. Alivorte, sen iu ajn studo aŭ laboro, mi povas kompreni 95% de la skota. Alia ekzemplo:

Ireland or Airlann is a kintra in wastren Europe, wi a population o mair nor 4 million. It maks up maist o the iland o Ireland, an haes a mairch wi Northren Ireland, pairt o the Unitit Kinrick.

---

Ireland is a country in Western Europe, with a population of more than 4 million. It makes up most of the island of Ireland and has a border with Northern Ireland, part of the United Kingdom.

---

Irlando estas lando en okcidenta eŭropo, kun popolo de pli ol 4 miliono. Ĝi posedas la plejparto de la insulo de Irlando kaj havas landlimon kun Nord-Irlando, kiu apartenas al la Unuiĝinta Reĝlando.

Denove, mi komprenas preskaŭ ĉion, la sola malfacila vorto estis mairch sed mi memoris malnovan anglan vorton march kiu signifas landlimon, kiu helpis min. Kiel oni povas diri ke ĝi estas aparta lingvo kiam ĝi estas tiel simila al la angla? Mi neniam studis la skotan aŭ iam legis lernolibron, sed mi komprenas la plejparton. Esence, ĝi estas la angla skribita fonetike kiel skotoj parolas.

La plej granda kialo por ke la skota ne estas lingvo estas ke eĉ la skotoj mem ne opinias tiel. Opinsondo eltrovis ke la plejparto de skotoj (64%) opinias ke ĝi ne estas lingvo kaj el la homoj kiuj parolas skote, eĉ la plimulto de ili (58%) ne taskas ĝin kiel lingvo. Nur 29% de skotoj opinias ke la skota estas lingvo. Kiel ni povas taski la skotan kiel vera lingvo, se eĉ la homoj kiuj parolas ĝin ne opinias tiel?

Eĉ la Skota naciista partio (SNP) ne subtenas la skotan. Naciistoj ofte subtenas la lokan lingvon kaj ofte uzas la lingvon por montri iliajn apartan nacion. Dum la voĉdonado por sendependeco en 2015, la skota estintus tre utila ilo por helpi sendependecon, la SNP povus diri: ‘ni sendependiĝu ĉar ni havas apartan lingvon’. Sed tiu ne okazis. Male ol la irlandaj kaj kimraj naciistoj, la SNP ne faras paroladojn en la skota aŭ subtenas asociojn por promocii la lingvon – eĉ sia nomo estas en la angla anstataŭ la skota.

Se la skota vere estas lingvo, kial ĝi ne havas iujn apsektojn de ĉiu lingvo? Kie estas la lernolibroj, la lernejoj, la instruistoj, la gramatikaj reguloj de la lingvo? Neniu scias ĉu oni eĉ povas instrui la skotan, sed kia lingvo estas neinstruebla? Kie estas la libroj, kantoj, poezio de la lingvo? Mi serĉis kaj trovis nur unu aŭ du ekzemploj. Ne klaras eĉ kiel skribi ĝin, la samaj vortoj estas literumitaj per malsamaj literoj.

La problemoj kun lingvoj kaj dialektoj estas ke ne ekzistas iu oficiala regulo por distingi la du. Ne estas iu ekzameno por trapasi aŭ asocio por aprobi. Estas multaj lingvoj kiuj tre similas, kiel la skandinaviaj lingvoj kaj la ĉeĥa kaj slovaka. Ankaŭ estas dialektoj kun grandaj malsimiliecoj, oni diras ke nur estas unu araba lingvo kvankam estas grandaj diferencoj inter la dialketoj, la sama por la ĉina. Kiam Jugoslavio ekzistis, oficiale nur estis unu lingvo sed post la disiĝo ĉiu lando diras ke ili parolas aparatajn lingvojn.

Estas malnova ŝerco ke “Lingvo estas dialekto kun armeo kaj mararmeo.” Lingvoj ja estas politika temo kaj iuj promocias la skotan por havi apartan identon. En Nord-Irlando la ulster-skota (dialekto – fakte estas alia debato ĉu tiu estas dialekto de la skota aŭ aparta lingvo) estas tre polemika kaj politika afero.

Oni povas diri ke tiu ĉi nur estas mia subjektiva opinio kaj mi ne povas objektive diri ke la skota ne estas lingvo. Jes, mi konsentas, oni ne povas objektive pruvi ke la skota estas lingvo kaj mi ne povas malpruvi. Lingvo kaj dialekto nur estas subjektivaj vortoj sed tiu ne signifas ke ili estas senutilaj. Ekzemple, ne estas objektiva defino de varma kaj malvarma aŭ urbeto, urbo, urbego, sed ni uzas la vortojn eĉ sen preciza defino. Dialekto estas de lingvo se parolantoj de la lingvo povas kompreni la plejparto de la lingvo sen studo. Ĉar denaskaj parolantoj de la angla kapablas kompreni 95% de la skota, mi opinias ke ili estas tro proksime por esti aparataj lingvoj aŭ eĉ dialektoj. Mi opinias ke la 5% de malsameco estas la normala kaj kutima variado ene de ĉiuj lingvoj parolate en malsamaj regionoj.

Se vi opinias ke skotoj parolas alia lingvo krom la angla, ĉu irlandanoj ankaŭ parolas alian lingvon (krom la irlandgaelan)? En Irlando ni havas alian akĉenton kaj regioniaj vortoj, slangaĵo ktp. Ĉu tiu signifas ke fakte la angla ne estas mia denaska lingvo sed iu alia dialekto? Ĉu Aŭstralianoj parolas angle? Ili havas fortan akĉenton kaj vortojn kiujn mi ne komprenas. Se la skota estas aparta lingvo, tiu signifas ke la homoj de Novzelando, Sudafriko, Niĝerio, Usono (verŝajne estas kelkaj “lingvoj” en usono) parolas aliajn lingvojn krom la angla. Se la skota ne estas la angla, ne ekzistas unu angla lingvo sed ĉirkaŭ 20 dialektoj aŭ lingvoj.

Aŭ ni povus ĉesi la sensencaĵon. Se mi kaj vi povas interparoli kaj kompreni unu la alian, ni parolas la saman lingvon, eĉ se ni havas apartajn akĉentojn kaj slangaĵon. Ni ne troigu la diferencojn. Jam ekzistas sufiĉe da endanĝerigitaj lingvoj, oni ne bezonas inventi novajn. Se oni volas subteni minorititan lingvon en Skotlando, subtenu la skotgaelan.